Okkur langar að þakka Heiðu fyrir eftirfarandi innlegg í umræðuna um barnaníð: http://www.bleikt.is/Fjolskyldan/Lesagrein/fyrirgefningeittoflugastaverkfaerifornarlamba/
Að sumu leyti getum við ekki verið meira sammála því sem hún er að segja á meðan annað fær hárin á höfðinu hreinlega til að rísa. En það sem við þurfum svo sárlega er umræða, upplýsingar og enn meiri umræða um barnaníð og annað ofbeldi. Með því náum við skilningi á eðli þessa ljóta glæps, getum frekar leitt þá áfram sem fyrir honum verða, sett upp girðingar fyrir börn til að draga úr líkum þess að þau verði þolendur glæpsins og látið þá sem fremja barnaníð axla á því ábyrgð.
Orð í heimi fullorðinna
Heiða talar um fyrirgefningu sem eitt öflugasta vopn sem nokkurt fórnarlamb ofbeldis getur beitt fyrir sig. Fyrirgefningin sem slík er öflug leið þar sem hún á við en við þurfum alltaf að spyrja hvaða meining er á bak við orðið þegar það er notað og í þágu hvers. Það er t.a.m. dásamleg frelsisstund fyrir okkur, sem höfum lifað af svona ofbeldi, þegar við náum því að umvefja barnið í sjálfum okkur með ást og hlýju í þeim skilningi að ofbeldið sem við upplifðum sem börn hefur akkúrat ekkert með okkur sjálf að gera. Það er engin smá sjálfsfyrirgefning fólgin í því og það er hún sem er grunnurinn að frelsinu.
En þessi frelsisstund á sér því miður yfirleitt ekki stað fyrr en við erum orðin fullorðin og búin að fá aðstoð við að átta okkur á þeim staðreyndum. Börn lifa nefnilega í heimi þar sem fullorðnir ákveða leikreglurnar og setja leiðardæmið í samskiptum. Barn sem lifir í umhverfi þar sem hætta er á ofbeldi sem fullorðið fólk leitast hvorki við að koma í veg fyrir né stöðva, hefur ekkert val eða vald til að velja fyrirgefningu og frelsi. Það einfaldlega leitar leiða til að lifa ofbeldið af. Talið er að 17% íslenskra barna séu svo óheppin að lenda í barnaníði og undantekningarlítið taka þau sjálf ábyrgð á ofbeldinu. Hvernig ætli þessi börn upplifi umræðu um fyrirgefningu?
Ef við skiljum Heiðu rétt, þá var hún fullorðin þegar hún valdi fyrirgefninguna sem sína leið. Það er rökrétt og um leið ákaflega mikilvægt að fólk átti sig á muninum á heimi og valdi barna og fullorðinna þegar kemur að þessari umræðu.
En þessi frelsisstund á sér því miður yfirleitt ekki stað fyrr en við erum orðin fullorðin og búin að fá aðstoð við að átta okkur á þeim staðreyndum. Börn lifa nefnilega í heimi þar sem fullorðnir ákveða leikreglurnar og setja leiðardæmið í samskiptum. Barn sem lifir í umhverfi þar sem hætta er á ofbeldi sem fullorðið fólk leitast hvorki við að koma í veg fyrir né stöðva, hefur ekkert val eða vald til að velja fyrirgefningu og frelsi. Það einfaldlega leitar leiða til að lifa ofbeldið af. Talið er að 17% íslenskra barna séu svo óheppin að lenda í barnaníði og undantekningarlítið taka þau sjálf ábyrgð á ofbeldinu. Hvernig ætli þessi börn upplifi umræðu um fyrirgefningu?
Ef við skiljum Heiðu rétt, þá var hún fullorðin þegar hún valdi fyrirgefninguna sem sína leið. Það er rökrétt og um leið ákaflega mikilvægt að fólk átti sig á muninum á heimi og valdi barna og fullorðinna þegar kemur að þessari umræðu.
Pirrandi krafa um að gerendur taki ábyrgð á eigin gjörðum
Heiða kemur jafnframt inn á að henni finnist umræðan um kynferðisofbeldi einsleit og einkennast af því að fórnalömb séu þar ofan á í þeirri þörf að fá viðurkenningu á hegðun gerenda. Við skiljum vel að hún sé pirruð á þeirri umræðu. Við erum það líka en mjög líklega af öðrum ástæðum.
Það er svo ofboðslega stutt síðan samfélagið fór að leyfa umræðu um ofbeldi gegn börnum og umræðan sem slík er mörgum erfið. Væntanlega að stórum hluta vegna þess að flestir þeir sem meiða börn tengjast þeim á einhvern hátt. Þar sem börnin finna sig síðan sjaldnast örugg til að segja frá ofbeldinu, kemur það yfirleitt ekki á yfirborðið fyrr en mörgum árum og jafnvel áratugum seinna að ábyrgðinni sé loks skilað þangað sem henni ber að vera. Þá standa aðrir fullorðnir í kringum þolendur frammi fyrir því að þurfa að taka afstöðu gagnvart ofbeldinu og þeim sem því beita. Fólki sem það hefur treyst, þykir jafnvel mjög vænt um og tengist hagsmunaböndum. Þetta eru vondar aðstæður sem enginn vill vera í. Staðreyndirnar sýna okkur líka að allt of margir sem standa frammi fyrir svona áskorun, velja að takast ekki á við hana og finna sér réttlætingar til að fría sig frá því. Þá kemur oft upp sú krafa að í stað þess að láta og leyfa gerendum að axla sína ábyrgð, að þolendunum er stillt upp, loks þegar þeir tala, og sett er á þá sú krafa að fyrirgefa og gleyma eða halda sig úti ella. Ekki fullorðinsleg nálgun finnst okkur og getur ekki leitt til annars en að þolendur sem eru farnir að vinna í sjálfum sér haldi mjög á lofti þeirri kröfu að ofbeldinu gegn þeim linni.
Eins og áður segir þá er svo stutt síðan það mátti ekki einu sinni segja „barnaníð“ upphátt. Við erum komin vel af stað með vinnu fyrir konur sem þolendur, mjög stutt með karla sem þolendur og skelfilega stutt í forvarnarstarfi gagnvart börnum sem eru í hættu þegar kemur að barnaníði. Sífellt háværari krafa um að fórnarlömb fái viðurkenningu á hegðun gerenda segir okkur að það styttist í að við breytum því leiðardæmi og förum að beina athyglinni í auknum mæli að gerendum og öllu fullorðna fólkinu sem í raun leyfir barnaníði að viðgangast með því að treysta sér ekki til að takast á við það sem blasir við okkur í þessum málum. Þangað til verður umræðan líklega áfram einsleit og örugglega bæði vond og pirrandi fyrir marga.
Það er svo ofboðslega stutt síðan samfélagið fór að leyfa umræðu um ofbeldi gegn börnum og umræðan sem slík er mörgum erfið. Væntanlega að stórum hluta vegna þess að flestir þeir sem meiða börn tengjast þeim á einhvern hátt. Þar sem börnin finna sig síðan sjaldnast örugg til að segja frá ofbeldinu, kemur það yfirleitt ekki á yfirborðið fyrr en mörgum árum og jafnvel áratugum seinna að ábyrgðinni sé loks skilað þangað sem henni ber að vera. Þá standa aðrir fullorðnir í kringum þolendur frammi fyrir því að þurfa að taka afstöðu gagnvart ofbeldinu og þeim sem því beita. Fólki sem það hefur treyst, þykir jafnvel mjög vænt um og tengist hagsmunaböndum. Þetta eru vondar aðstæður sem enginn vill vera í. Staðreyndirnar sýna okkur líka að allt of margir sem standa frammi fyrir svona áskorun, velja að takast ekki á við hana og finna sér réttlætingar til að fría sig frá því. Þá kemur oft upp sú krafa að í stað þess að láta og leyfa gerendum að axla sína ábyrgð, að þolendunum er stillt upp, loks þegar þeir tala, og sett er á þá sú krafa að fyrirgefa og gleyma eða halda sig úti ella. Ekki fullorðinsleg nálgun finnst okkur og getur ekki leitt til annars en að þolendur sem eru farnir að vinna í sjálfum sér haldi mjög á lofti þeirri kröfu að ofbeldinu gegn þeim linni.
Eins og áður segir þá er svo stutt síðan það mátti ekki einu sinni segja „barnaníð“ upphátt. Við erum komin vel af stað með vinnu fyrir konur sem þolendur, mjög stutt með karla sem þolendur og skelfilega stutt í forvarnarstarfi gagnvart börnum sem eru í hættu þegar kemur að barnaníði. Sífellt háværari krafa um að fórnarlömb fái viðurkenningu á hegðun gerenda segir okkur að það styttist í að við breytum því leiðardæmi og förum að beina athyglinni í auknum mæli að gerendum og öllu fullorðna fólkinu sem í raun leyfir barnaníði að viðgangast með því að treysta sér ekki til að takast á við það sem blasir við okkur í þessum málum. Þangað til verður umræðan líklega áfram einsleit og örugglega bæði vond og pirrandi fyrir marga.
Val og vald fullorðinna
Heiða talar líka um að henni finnist of margir nota sára reynslu til að takast ekki á við eigið líf og noti jafnvel „aumingja þú“ viðhorfið, sem virðist vera samþykkt í samfélaginu, sem afsökun fyrir röngum ákvarðanatökum og því sem miður fer í eigin lífi. Mikið ofboðslega erum við sammála henni þar. En við endurtökum þetta með hversu mikilvægt það er að gera greinarmun á því vali og valdi sem barn og fullorðið fólk hefur völ á. Skelfileg reynsla í æsku tekur ekki frá okkur ábyrgð á eigin lífi þegar við vöxum upp og við eigum heldur ekki að samþykkja slíkt. Það er nefnilega nákvæmlega þá sem við getum farið að axla eigin ábyrgð, taka ákvarðanir að okkar vali og standa undir afleiðingum þeirra.
Ef líf okkar á fullorðinsárum einkennist af ótta, kvíða, reiði, biturð, hræðslu við að láta annað fullorðið fólk axla sína ábyrgð, annarskonar meðvirkni eða bara upplifun sem hamlar okkar eigin þroska og flæði þá eru það augljósar vísbendingar um að eitthvað sé ekki að gera sig í okkar eigin lífi. Þá er það á okkar ábyrgð að leiðrétta kúrsinn, átta okkur á hvað gerir okkur að því sem við erum og hvað við þurfum að gera til að geta verið það sem við viljum vera og bara notið lífsins sem fullorðið fólk. Ef ekki fyrir okkur sjálf, þá fyrir börnin okkar og annarra því við erum enginn smá áhrifavaldur í þeirra lífi... fram á þeirra fullorðinsár. Frelsið sem fylgir svona sjálfsábyrgð er undursamlegt. Sérstaklega þegar fólk áttar sig á að annarra fullorðinna manna ótti við að horfast í augu við sig sjálft er þeirra eigin ótti, ekki okkar, auk þess sem mikla hjálp er að fá í dag fyrir þá sem það velja.
Ef líf okkar á fullorðinsárum einkennist af ótta, kvíða, reiði, biturð, hræðslu við að láta annað fullorðið fólk axla sína ábyrgð, annarskonar meðvirkni eða bara upplifun sem hamlar okkar eigin þroska og flæði þá eru það augljósar vísbendingar um að eitthvað sé ekki að gera sig í okkar eigin lífi. Þá er það á okkar ábyrgð að leiðrétta kúrsinn, átta okkur á hvað gerir okkur að því sem við erum og hvað við þurfum að gera til að geta verið það sem við viljum vera og bara notið lífsins sem fullorðið fólk. Ef ekki fyrir okkur sjálf, þá fyrir börnin okkar og annarra því við erum enginn smá áhrifavaldur í þeirra lífi... fram á þeirra fullorðinsár. Frelsið sem fylgir svona sjálfsábyrgð er undursamlegt. Sérstaklega þegar fólk áttar sig á að annarra fullorðinna manna ótti við að horfast í augu við sig sjálft er þeirra eigin ótti, ekki okkar, auk þess sem mikla hjálp er að fá í dag fyrir þá sem það velja.
Að setja upp girðingar í samskiptum
Heiða fann sjálfsábyrgð sína í gegnum fyrirgefninguna og læknaði sjálfa sig með því að sækja hana til sjálfrar sín, fyrirgefa sjálfri sér og öðrum. Hún tekur það jafnframt skýrt fram að með því sé hún ekki að samþykkja ofbeldið sem hún var beitt sem barn. Við vorum mjög fegnar að lesa þá setningu þótt Það fylgi reyndar ekki skýring á því hér hvað hún á við með því. Við höfum allt of oft heyrt fólk nota þetta orð hreinlega til að fría sig ábyrgð á því að taka afstöðu og erfiðar ákvarðanir. Það finnst okkur ekki mjög fullorðins. það er nefnilega ákaflega þunn lína á milli fyrirgefningar og meðvirkni og hún þarf að vera okkur ljós þegar við notum orðið fyrirgefning.
Þegar við erum meðvirk gagnvart fólki sem beitir ofbeldi getur það t.d. birst í því að við samþykkjum hegðun þess með því að taka ábyrgðina á okkur sjálf, setjum hana á aðra eða aðstæður, gerum lítið úr vægi ofbeldisins, teljum okkur trú um að það sé betra fyrir aðstandendur að láta kyrrt liggja, afneitum ofbeldinu eða gerum ekki kröfur á að það stoppi, afgreiðum það sem búið og gert, reiknum ekki með því að ofbeldismanneskjan sé að beita aðra ofbeldi og neitum því jafnvel þótt það blasi við okkur og svo framvegis og framvegis. Í meðvirkni felst því fyrst og fremst mismikil eftirgjöf en ekki krafa um að fullorðið fólk taki ábyrgð á sjálfu sér. Í fyrirgefningu felst hins vegar bæði mikil heilun eins og áður hefur komið fram og krafa um ábyrgð á fullorðið fólk. Ábyrgðin nær ekki síst til þess að girða milli þeirra sem við erum að fyrirgefa fyrir okkur sjálf og mögulegra fórnarlamba þeirra.
Heiða talar einmitt um í sambandi við hennar frelsi að hún sé mjög vandlát á þá sem hún velur að hafa í kringum sig og að það nái jafnt yfir þá sem eru henni blóðskyldir og ekki. Það er frábært að vera það fullorðinn að geta sett utan um sig girðingar á þennan hátt og valið hverjir eru velkomnir þar inn og hverjir ekki. Væri ekki dásamlegt ef við legðum okkur mikið fram um að verja öll börn í kringum okkur á sama hátt?
Þegar við erum meðvirk gagnvart fólki sem beitir ofbeldi getur það t.d. birst í því að við samþykkjum hegðun þess með því að taka ábyrgðina á okkur sjálf, setjum hana á aðra eða aðstæður, gerum lítið úr vægi ofbeldisins, teljum okkur trú um að það sé betra fyrir aðstandendur að láta kyrrt liggja, afneitum ofbeldinu eða gerum ekki kröfur á að það stoppi, afgreiðum það sem búið og gert, reiknum ekki með því að ofbeldismanneskjan sé að beita aðra ofbeldi og neitum því jafnvel þótt það blasi við okkur og svo framvegis og framvegis. Í meðvirkni felst því fyrst og fremst mismikil eftirgjöf en ekki krafa um að fullorðið fólk taki ábyrgð á sjálfu sér. Í fyrirgefningu felst hins vegar bæði mikil heilun eins og áður hefur komið fram og krafa um ábyrgð á fullorðið fólk. Ábyrgðin nær ekki síst til þess að girða milli þeirra sem við erum að fyrirgefa fyrir okkur sjálf og mögulegra fórnarlamba þeirra.
Heiða talar einmitt um í sambandi við hennar frelsi að hún sé mjög vandlát á þá sem hún velur að hafa í kringum sig og að það nái jafnt yfir þá sem eru henni blóðskyldir og ekki. Það er frábært að vera það fullorðinn að geta sett utan um sig girðingar á þennan hátt og valið hverjir eru velkomnir þar inn og hverjir ekki. Væri ekki dásamlegt ef við legðum okkur mikið fram um að verja öll börn í kringum okkur á sama hátt?
Þegar fólk velur sér afstöðu
Talandi um girðingar í samskiptum þá kemur hér að þeim hluta þar sem við erum ákaflega ósammála Heiðu. Þeim þar sem hún talar um að hún sjái ekki tilganginn í að gefa uppi hverjir ofbeldismenn úr hennar barnæsku eru. Hún velji þá afstöðu af virðingu við þeirra nánustu og rökstyður það með því að segja að hún vilji ekki særa börn þeirra og fjölskyldur. Þetta eru skelfilega vond skilaboð til allra barna og fullorðinna sem búa við ofbeldi og líka til aðstandenda ofbeldismanna. Af hverju? Vegna þess að enn og aftur er athyglinni beint að þolendum og aðstandendum ofbeldismanna í stað þeirra sjálfra og virðing og líðan þessa fólks sett á ábyrgð þolenda. Gjörningurinn sjálfur er um leið kæfður í því rugli.
Við þorum að fullyrða að barn sem nú þegar telur sig eiga skilið ofbeldi sem það býr við er fljótt að grípa þessa umræðu til að staðfesta þá ábyrgð sína og sektarkennd.
Orðræðan virðist ekki ennþá ná utan um þá staðreynd að þegar fólk velur (takið eftir: velur) að níðast á börnum er ofbeldismaðurinn um leið líka að velja að meiða alla sem tengjast honum tilfinningaböndum. Það er þá sem glæpurinn er framinn en ekki þegar sagt er frá honum, hvort sem sú tjáning kemur fram strax eða 50 árum seinna. Sá sem segir frá glæpnum er ekki sá seki, heldur sá sem framdi hann og sökin felst heldur ekki í kröfunni um að ofbeldismaðurinn axli ábyrgð á eigin glæp. Er þetta ekki mjög skýrt? Segjum að löngu týndur ættingi þinn, sem allir eru búnir að afskrifa, finnist grafinn í garðinum þínum 30 árum eftir að hann hvarf. En um leið og líkið finnst fara af stað kyrfilega bældar tilfinningar og minningar sem leiða fólk að hinum rétta söguþræði og morðingjanum. Hvað skal þá gera?
Við þorum að fullyrða að barn sem nú þegar telur sig eiga skilið ofbeldi sem það býr við er fljótt að grípa þessa umræðu til að staðfesta þá ábyrgð sína og sektarkennd.
Orðræðan virðist ekki ennþá ná utan um þá staðreynd að þegar fólk velur (takið eftir: velur) að níðast á börnum er ofbeldismaðurinn um leið líka að velja að meiða alla sem tengjast honum tilfinningaböndum. Það er þá sem glæpurinn er framinn en ekki þegar sagt er frá honum, hvort sem sú tjáning kemur fram strax eða 50 árum seinna. Sá sem segir frá glæpnum er ekki sá seki, heldur sá sem framdi hann og sökin felst heldur ekki í kröfunni um að ofbeldismaðurinn axli ábyrgð á eigin glæp. Er þetta ekki mjög skýrt? Segjum að löngu týndur ættingi þinn, sem allir eru búnir að afskrifa, finnist grafinn í garðinum þínum 30 árum eftir að hann hvarf. En um leið og líkið finnst fara af stað kyrfilega bældar tilfinningar og minningar sem leiða fólk að hinum rétta söguþræði og morðingjanum. Hvað skal þá gera?
Tökum afstöðu út frá staðreyndum
Þetta er ekkert grín enda er barnaníð grafalvarlegur glæpur og staðreyndirnar tala sínu máli. Þær segja að ef við höfum 20 börn fyrir framan okkur séu meiri líkur en minni að það sé verið að níðast, eða eigi eftir að níðast, á a.m.k. 3 til 4 þeirra. Staðreyndirnar segja líka að ef manneskja sem beitir barnaníði er ekki stoppuð af eru meiri líkur en minni að hún beiti fleiri börn níði. Þannig að, ef við samþykkjum þá nálgun að ekki skuli segja til barnaníðinga af meintri tillitssemi við aðstandendur þeirra þá er það á kostnað þeirra barna sem eiga eftir að lenda í þeim níðingum.
Hugsanlega er hægt að fyrirgefa barnaníð, á þann hátt að hlífa ofbeldisfólkinu við að taka ábyrgð á gjörðum sínum, ef þolandinn veit fyrir víst að níðið sem hann upplifði hafi byrjað og endað í honum sjálfum. Eða ef hann veit fyrir víst að búið er að setja upp girðingar í kringum þau börn sem gerandinn hefur aðgang að. Ef ekki, nýtur ofbeldismaðurinn vafans en ekki börnin og þá erum við líka að tala um meðvirkni en ekki fyrirgefningu og alls ekki tillitssemi.
Leið meðvirkninnar er svo sem ekki ný nálgun þegar kemur að þessum glæpum heldur er það leiðardæmið sem hingað til hefur verið ofan á. Leiðardæmi sem er ekki að virka til að vernda börn fyrir barnaníði og þarf að skipta út.
Hugsanlega er hægt að fyrirgefa barnaníð, á þann hátt að hlífa ofbeldisfólkinu við að taka ábyrgð á gjörðum sínum, ef þolandinn veit fyrir víst að níðið sem hann upplifði hafi byrjað og endað í honum sjálfum. Eða ef hann veit fyrir víst að búið er að setja upp girðingar í kringum þau börn sem gerandinn hefur aðgang að. Ef ekki, nýtur ofbeldismaðurinn vafans en ekki börnin og þá erum við líka að tala um meðvirkni en ekki fyrirgefningu og alls ekki tillitssemi.
Leið meðvirkninnar er svo sem ekki ný nálgun þegar kemur að þessum glæpum heldur er það leiðardæmið sem hingað til hefur verið ofan á. Leiðardæmi sem er ekki að virka til að vernda börn fyrir barnaníði og þarf að skipta út.
Veljum að vernda börn gegn ofbeldi
Heiða tjáir sig einlæglega um það hvernig hún segist elska móður sína skilyrðislaust m.a. vegna þess að hún veit að þegar móðirin beitir ofbeldi með orðum er hún að lýsa eigin líðan, ekki hennar. Heiða gefur líka i skyn að móðir hennar sé geðveik og ekki ábyrg gjörða sinna. Í því ljósi hefði einhver átt að grípa inn í aðstæður Heiðu sem barns, en gerði augljóslega ekki. Í dag lifir Heiða sjálfstæðu lífi sem fullorðin manneskja, óháð ábyrgð eða áhrifum móður sinnar nema hún kjósi það sjálf. Hún hefur því val um að taka þessa æðrulausu afstöðu til móður sinnar sem fullorðin manneskja.
En í afstöðunni felst jafnframt sú ábyrgð að ef einhver börn eiga enn sitt undir móður Heiðu, að hún leitist við að girða fyrir að þau verði þolendur ofbeldis móðurinnar, ef það er hennar stíll að beita slíku. Ef Heiða gerir það ekki, einkenndist ást hennar á móður sinni ekki af æðruleysi heldur ábyrgðarleysi. Enn og aftur er það vegna þess að börn hafa ekki val um að velja sínar aðstæður og framvindu á sama hátt og við fullorðna fólkið getum gert og eigum að gera í eigin lífi. Þess vegna er það skýlaus réttur barna að fullorðið fólk verndi þau og tali þeirra máli.
Ef við metum það sem svo að fyrirgefningin sé leiðin til að bjarga okkur sjálfum í lífinu, þá er það bara flott, svo framarlega sem það er ekki á kostnað þeirra barna sem lifa við ofbeldi og hafa ekki val um að komast út úr því. Við getum einfaldlega ekki leyft okkur að gera okkar fullorðinsaðstæður að þeirra. Þegar kemur að barnaníði erum við að tala um mörg börn og fæst þeirra segja frá. Ef við fullorðna fólkið fyrirgefum án ábyrgðar á þessum börnum, hvers eiga þau þá að gjalda og hver situr uppi með ábyrgðina?
En í afstöðunni felst jafnframt sú ábyrgð að ef einhver börn eiga enn sitt undir móður Heiðu, að hún leitist við að girða fyrir að þau verði þolendur ofbeldis móðurinnar, ef það er hennar stíll að beita slíku. Ef Heiða gerir það ekki, einkenndist ást hennar á móður sinni ekki af æðruleysi heldur ábyrgðarleysi. Enn og aftur er það vegna þess að börn hafa ekki val um að velja sínar aðstæður og framvindu á sama hátt og við fullorðna fólkið getum gert og eigum að gera í eigin lífi. Þess vegna er það skýlaus réttur barna að fullorðið fólk verndi þau og tali þeirra máli.
Ef við metum það sem svo að fyrirgefningin sé leiðin til að bjarga okkur sjálfum í lífinu, þá er það bara flott, svo framarlega sem það er ekki á kostnað þeirra barna sem lifa við ofbeldi og hafa ekki val um að komast út úr því. Við getum einfaldlega ekki leyft okkur að gera okkar fullorðinsaðstæður að þeirra. Þegar kemur að barnaníði erum við að tala um mörg börn og fæst þeirra segja frá. Ef við fullorðna fólkið fyrirgefum án ábyrgðar á þessum börnum, hvers eiga þau þá að gjalda og hver situr uppi með ábyrgðina?
Takk aftur Heiða fyrir þitt innlegg og upp með umræðuna um barnaníð og annað ofbeldi.
Lifum heil,
Ingibjörg og Sigurlína
Ingibjörg og Sigurlína
